Buharizade Mustafa / Itri Kısaca Biyografisi Nedir? Yaşamı, Kişiliği Kimdir ?
Buharizade Mustafa, 17. yüzyıl bestecisi olarak yaşamıştır. İstanbul’da doğup yine doğduğu şehirde hayatını kaybeden Itri, her ne kadar besteci olarak bilinse de yanı sıra iyi bir edebiyatçı, hattat, çiçekçi ve meyvecidir.
Çağdaşlarının ölümüne tarih düşürmek amacıyla yazdığı şiirlerine bakılarak doğum tarihinin 1630-1640 olduğu düşünülmektedir. Şiirlerinde “Itri” mahlasını kullanması nedeniyle kendisini Itri olarak anılmaya başlanmıştır.
“Itri: Itra mensup, Itır gibi kokan. anlamına gelmektedir. Kendisinin çiçekçilik ve meyvecilik yaptığı ve bu yüzden “ıtri” mahlasını aldığı söylense de şiirlerinin ve müziğinin ne kadar etkili olduğunu bilincinde olduğu için insanlar üzerindeki kendi etkisine vurgu yapmak için bu mahlayı seçtiği aşikardır.
Nitekim, Hâfız Post, Nasrullah Vakıf Halhali, Kasımpaşalı Koca Osman Efendi, Derviş Ömer Efendi ustaları vardır ve çağının kaynaklarından aynı zamanda bir mevlevi olduğu kanısı, o zamanki Yenikapı Mevlevihanesi’nin şeyhi Câmî Ahmed Dede’ye (?-1671) kapılanıp, müzik sevgisiyle Mevlevi olduğu kanısı üzerine ağırlık kazanmaktadır.
Keza, Mevlevi mukabelesinde okunan bir Segah ayin ve naat bestelemiş olması da bu rivayetleri güçlendiren en önemli deliller olarak gösterilmektedir…
Hayatı boyunca beş padişah devri geçiren Itri, padişah IV. Mehmet’ten himaye ve itibar görmüş, aynı şekilde şiir ve müzik sevgisiyle dolu olan Kırım Hanı 1. Gazi Giray Han gibi bir devlet adamına da mazhar olmuştur. Padişaha yakınlığı nedeniyle sarayda esirciler kethüdası olmak istemiştir. padişah onun bu isteğini yerine getirmiştir.
Bazı kaynaklarda onun bu dileğinin, farklı yerlerden gelen eserlerden geldikleri yere ait müziklerini öğrenmek, müzik yeteneği olanları da eğitmek için olduğunu yazmaktadır. En nihayetinde Itri, aynı zamanda sarayda musiki dersleri de vermektedir.
Enderun’da uzun yıllar müzik öğretmenliği ve hanendelikten sonra, -elli yaşlarında- emekli olup saraydan ayrılan Itri’nin müzikteki ünü Lale Devri’nde daha da artarak sürmüş, gerek şiirlerinde gerekse besteleri ile döneminden günümüze kadar pek çok sanatçıya ilham kaynağı olmuştur…
Meyvecilik ve çiçekçiliğe meraklı olduğu, kendi adıyla anılan İstanbul’un ünlü Mustabey armudunu ilk kez onun yetiştirdiği de söylenmektedir.Divan şairlerinden Şeyhî’nin yazdığına göre, ölümünden sonra “Mevlevihane Yenikapusu haricine” gömülmüştür. Mezar taşı kayıptır.
Itrî zamanının tanınmış şairlerindendir. Divan ve âşık tarzlarında şiirleri vardır. Naatlar, gazeller, tahmisler, nazireler, tarih düşüren beytiler ve şarkılar dışında, hece ölçüsüyle türküler de yazmıştır. Bestelediği yapıtlarda şiirlerinin pek azını güfte olarak kullanmış, Nâbî, Bakî, Nazîm, Nailî, Nef’î gibi ustaların şiirlerini bestelemeyi yeğlemiştir. Şiirlerini topladığı Divan’ı kayıptır. Şiirlerinden ise sadece 35 tanesi günümüze kadar ulaşabilmiştir. Bunların da yirmiikisinde Itri mahlasını kullanmıştır.
Itri’nin Neva Kâr’ı Klâsik Türk Musikisi repertuvarının en yetkin eseri olarak kabul edilmektedir. Makamsal geçkiler, ezgilerin zengin ve orjinalliği bu eseri bir baş yapıt haline getirmiştir. Kâr’ın sözleri ünlü İranlı şair Hafız-ı Şîrâzî’ye aittir.Yine Segâh Yürük Semaisi olan “Tûti-i mûcize-gûyem ne desem lâf değil” çok bilinen ve seslendirilen bir eserdir. Eserin güftesi Nefî’nindir.
Bini aşkın eseri olmasına rağmen Itri’nin küçük formda (şarkı, türkü, köçekçe) gibi bir çok eseri günümüze kadar gelememiştir. Ancak kırk kadar eseri günümüzde halan çalışan eserlerin tümü büyük formlardadır.
Dini musikinin çok önemli eserleri Itri’ye aittir. Bunlar arasında Segah Bayram Tekbiri, Segah Salat-ı Ümmiye, Cuma Salatı, Dilkeş-haveran Gece Salası, Rast Mevlevi “Na’t-ı Mevlana” bütün İslam Dünyasında meşhurdur.
Ülkemizin teklifi üzerine, 2012’de Paris’te yapılan UNESCO’nun 36.Genel Konferansında bestekar Buhurizade Mustafa Itri’nin (1640-1712) ölümünün 300. Yılı olarak anma programına alınarak, 2012 “Itri Yılı” olarak kabul edilmiştir.
İtri Eserleri;
Segâh Kurban Bayramı Tekbiri; Segâh Salât-ı Ümmiye; Dilkeşhâveran Gece Salâtı; Mâye Cuma Salâtı; Segâh Mevlevi Ayini; Rast Darb-ı Türkî Naat ve Sofyan Tevşih; Nühüft Durak; Nühüft İlahî; Nühüft Tevşih; Nevâ Kâr; 2 Pençgâh Beste; Hisar Devr-i Kebir Beste ve Aksak Semai; Mâhûr Ağır Aksak Semai; Rehavî Berefşan Beste; Buselik Hafif Beste ve Yürük Semai; Segâh Ağır Semai; Segâh Yürük Semai; Bayatî Çember Beste; Bestenigâr Darb-ı Fetih Beste; Dügâh Hafif Beste; Isfahan Zencir Beste ve Ağır Aksak Semai; Nikriz Muhammes Beste; Râhatu’l Ervah Zencir Beste; Irak Aksak Semai; Rast Aksak Semai; Nühüft Aksak Semai; Acemaşiran Yürük Semai; Rehavî Peşrev; Nühüft Peşrev ve Saz Semaisi
Itri’den mutlka Dinlemeniz gereken Eserler Eserlerini Dinleyiniz;
* Tut-i Mucizei Guyam- Itri
* Buhurizade Mustafa/Itri – Neva Kar Bestesi
* Segah Taksim-Tekbir Selat-ı Ümmiye Yürük Semai – İtri
* Segâh Salât-ı Ümmiye – Itri
* Segah Mevlevi Ayin – İtri
* Nühüft ilahi (Tevşih) – İtri
* Dil-i Pür-ızdırabım Mevce-i Seylâbdır Sensiz – Itri
* Itri’nin Şiirine bir Örnek;
Gazel
Sâyesi düşmez yere bir böyle nahl-i Tûrsun
Mihr-i âlem-girsin başdan ayağa nûrsun
Târik-i gülzâr-ı âlem mâlik-i mülk-i adem
Münkirîne mahz-ı mâtem müminîne sûrsun
Sensin ol şâh kim Süleymanlar kapında mûrdur
On sekiz bin âleme hükmetmeğe memûrsun
El benim dûmen senin ey rahmeten lil-âlemin
Şöhretim isyan benim sen afv ile meşhûrsun
Padişah-ı evvelîn ü kıblegâh-ı âhirîn
Evvel ü âhir imâmul-enbiya mezkursun
Ya Resûlallah umarım diyesin rûz-ı cezâ
Gerçi cürmüm çoktur ammâ, Itrîya mağfûrsun!
Kaynaklar ve Açıklamalar;
1- “Safayî Tezkiresi, Salim Tezkiresi, İsmail Belîğ’in Nuhbetü’l-Âsâr li-Zeyli Zübdeti’l-Eş’âr, Şeyhî’nin Vakâyıü’l Fuzala, isimli tezkireleri ile Şeyhülislam Esad Efendi’nin Atrabü’l-âsâr fî tezkire-i urefâi’l-edvâr isimli musikişinaslar tezkiresi ve Müstakimzâde’nin Tuhfe-i Hattâtîn isimli hattatlar tezkiresi Itrî’nin hayatına yer veren eserler arasında yer almaktadır.” (alıntı:
file:///C:/Users/TOSHIBA/Downloads/5000100376-5000142767-1-PB.pdf)
2- Itri: Itra mensup, ıtır gibi kokan. (Abdullah Yeğin, Osmanlı-Türkçe Sözlük, s.243)
2- http://www.kimkimdir.net.tr/kisiler/itri
3- https://tr.wikipedia.org/wiki/Buhurizade_Mustafa_Itri
4- http://www.kultur.gov.tr/TR,45859/2012-yili-unesco-tarafindan-itri-yili-ilan-edildi.html
5- Yeğin, Abdullah, Osmanlıca-Türkçe Yeni Lugat, s. 243
Küthüda: Zengin kimselerin ve devlet büyüklerinin buyruğunda çalışan, onların birtakım işlerini gören kimse, kâhya
İTRİ ESERLERİ, NOTA ve BESTELERİ YOUTUBE VİDEOLARI