Osmanlı Sarayı-Hanedanı Beste ve Müzik ile İlgili Kadın Müzisyenler Orkestrası

Harem-i Hümayün Kadın Orkestrası

FATMA ZİNNUR HANIM Osmanlı’da batı müziğinin gelişimi bu alanda kadın müzisyenlerin de ortaya çıkmasına şahit olmuştur. Nitekim baştaki her Sultan eşlerinin, kızlarının ve hareminin batı müziği alanında eğitim görmesini önemsemiş, yurtdışından onların eğitimi için hocalar ve batı müziği enstrümanları getirtmiştir.
Erkeklerden kurulu orkestranın giremediği haremde de müzik gelişmeleri takip edilmekte olduğundan kadınlar bakır sazlardan oluşan kendi fanfarını  kurmuştur.

80 kişilik bu kadınlar orkestrası Tambur Majör denilen bir kadın şef tarafından yönetilmiştir. Orkestra, ön sırasında klarnet, flüt ve birinci boru takımı olmak üzere, ikinci ve üçüncü sıralarında ikinci boru takımı, trompet, davul ve zil gibi çalgılardan oluşmaktadır.
Londra’daki The Musical Gazette dergisine İstanbul’dan yollanmış olan bir mektup da saraydaki kadınların batı müziğinin Osmanlı İmparatorluğunda hızla yayılmasının etkisinde kaldığı görüşünü desteklemektedir:

Daha Abdülmecid devrinde temelleri atılan haremdeki kadınlar orkestrasının üyeleri bu çalışmalarının yanı sıra piyano dersleri almışlar, başta Dürr-i Nigar hanım olmak üzere Donizetti Paşa tarafından yetiştirilmiş kalfalar da piyano dersleri vermişler, besteler yapmışlardır.

Abdülmecid’in gelini Arife Kadriye Sultan’ın da piyano için besteleri bulunmaktadır.

Kadınlar orkestrasından ve batı müziği dersleri

O dönemde çocukluğu ve gençliği Çırağan sarayında geçen, kendisi de batı müziği dersleri almış ve besteler yapmış olan Leyla Saz hanımefendi de yazdığı anı kitabında kadınlar orkestrasından ve batı müziği derslerinden bahsetmektedir:

Kadınların eğitimi Çırağan ve Dolmabahçe saraylarının alt katında erkek öğretmenler tarafından sürdürülmektedir. Batı müziği eğitimi haftada iki gün yapılmaktadır. Kalfa kadınlar, başlarında uçları omuzlarına sarkıtılmış örtüler ve günlük giysileriyle derse girmekte, kalfaların yanı sıra, harem ağaları ve dans eden kızlara hizmet eden cariyeler de orada hazır bulunmaktadır. Saraydaki küçük kızların da ses yapmamak koşuluyla dersleri dinlemelerine izin verilmektedir; böylelikle onların da batı müziğine kulak dolgunluğunun oluşması sağlanmaktadır.

Harem-i Hümayün orkestrası

Harem-i Hümayün’ün kadınlardan oluşan orkestrası en az Muzıka-ı Hümayün’ün erkeklerden oluşan orkestrası kadar başarılıdır.

1861’de Vahdettin doğduğunda Muzıka-ı Hümayün orkestrası sarayın bahçesinde kapı önünde, kadınlar orkestrası ise bahçe kapısına yakın bir yerden paravana arkasında sırayla çalmışlardır.

Kadın Müzisyenler Orkestrası Üniformaları

Kadın müzisyenler giydikleri kıyafetle ve kısa kesimli saçlarıyla erkekleri andırmaktadırlar. Üniformaları defne yaprağı işlenmiş iki santimetre genişliğinde sırma zırhlı narçiçeği renginde kadife bir pantolon ve etekleri, kolları ve boyun kısmı yine sırma işlemeli birer ceketten oluşmaktadır. Başlarına kıyafetlerinin kumaşından kenarı zırhlı ve ferahili fes, ayaklarına ise parlak ayakkabılar giymektedirler.

Harem Bale gurubu 

Haremde ayrıca bale gurubu oluşturulmuş ve haremde verilecek bale temsillerinin bu gurup tarafından icrası öngörülmüştür . Hareme erkeklerin giremediğini bildiğimizden bu tespitten bale müziğinin de yine kadınlar orkestrası tarafından çalındığını anlıyoruz.

Hanedan, Saray Kadınları, Sultanları, Kızları Müzik Çalışmaları ve Besteleri

• Sultanların kızları da beste çalışmalarında bulunmaktadır.
• Örneğin, V. Murat’ın büyük kızı Hatice Sultan da bir kompozitördür ve babasına ithafen bir “Vals” bestelemiştir.
• Hatice Sultan’ın kardeşi Fehime Sultan da, iyi bir piyanisttir, birçok da bestesi vardır. Meşhur eserlerinden biri “ Galop a la Constitution” (Meşrutiyet Galopu) dur.
• Fehime Sultan ayrıca Marche L’Union Nationale (Marş-ı İttihad-ı Milli- Milli Birlik Marşı) isimli eseri bestelemiştir.
• II. Abdülhamid’in kızı Ayşe Sultan, ilk piyano derslerini Hazinedar Dürriyekta Kalfa’dan ve sonrasında François Lombardi’den almıştır. Hem mükemmel bir piyanist hem de bestecidir. Güftesini de kendisinin yazdığı ilk bestesi olan Hamidiye Marşını 12 yaşında iken bestelemiş, 1901’de, 2. culüs yıldönümünde Abdülhamid’e hediye etmiştir. Piyano’nun yanı sıra arp ve keman da çalan Ayşe Sultan’ın birçok eseri günümüze ulaşmıştır
• Ayrıca Halife II. Abdülmecid için bestelediği “ Marche a sa Majeste le Calife Abdoul-Medjid Khan II” (Majesteleri Halife II. Abdülmecid Han Marşı) isimli bir eseri vardır.
• Ayşe Osmanoğlu hatıratında kardeşi Naime ve Şadiye Sultanların da batı müziği eğitimi almış çok iyi birer piyanist olduğundan bahsetmektedir .
• Abdülhamid’in ilk hanımı olan Nazikeda Başkadınefendi de iyi bir piyanisttir. Dolayısıyla anlaşıldığı üzere kendinden önceki Sultanların devrinde olduğu gibi Abdülhamid de kadınların batı müziği eğitimi almalarına önem vermiştir.
• İşte yine babasının görevi dolayısıyla saraya yakın olan Fatma Zinnur Hanım, Abdülhamid döneminin tek zaferi olan Tesalya bölgesinde kazanılan Çatalca zaferini kutlamak için bir marş bestelemiştir.
• Babası, Abdülhamid’in Tahrirat-ı Hariciye Kâtibi (Dışişleri Bakanlığı Sekreteri) Mehmed Nuri Bey, bu savaşla ilgili diplomatik görüşmelerde yer almış, hatta barış antlaşmasına dönemin dışişleri Bakanı Tevfik Beyle birlikte Osmanlı İmparatorluğunu temsilen imza atan isimlerden biri olmuştur .
• Fatma Zinnur Hanım, 6 Mayıs 1897 tarihli ve Çatalca (Pharsale) Zaferi başlıklı bu marşını Sultan II. Abdülhamid’e ithaf etmiş, eserin kapağında da marşı Sultanın emriyle bestelediğini ve güzel sanatlar alanında bir madalyayla ödüllendirildiğini belirtmiştir . Nitekim Başbakanlık Osmanlı arşivinde de Tahrirat-ı Hariciye Kâtibi Nuri Bey’in kerimesi Fatma Zinnur Hanım’a sanayi madalyası ihsan edildiğine dair resmi bir belge mevcuttur.
• Başlangıcı “Grazioso” olarak tanımlanmış re minör tonundaki bu askeri marşı Trio kısmı takip etmektedir. Marşa eşlik eden sözleri de Sultan Abdülhamid’in Osmanlı halkını Çatalca zaferiyle sevindirdiğini ve Osmanlı tarihinde adının şanlı anılacağını, “Binler yaşa” sözleriyle padişahı kutladıklarını belirterek o günün coşkusunu yansıtmaktadır