Klasik Batı Müziği ve Türk Musikisinde Dizi ve Perde Nedir?
Batı müziginde dizi nedir?
“herhangi bir sesten baslayıp, çıkıcı veya inici olarak sekiz komsu notanın hiç kopmadan sıralanmasıdır” diye tanımlanır.
Türk musikisinde dizi nedir?
dizi, “bir dörtlü bir beslinin veya bir besli ile bir dörtlünün birbirine eklenmesinden meydana gelen sekiz komsu notanın hiç kopmadan sıralanmasıdır.” diye küçük, fakat önemli bir farkla, tanımlanır.
Dörtlü ile beşlinin veya beşli ile dörtlünün ek yerindeki ses (nota) ortak oldugundan dizi dokuz ses degil sekiz sestir.
Türk musikisinde var olan çesitli dörtlü ve besliler ucuca eklenip çok degişik makam dizileri meydana getirilebilir. Ancak Türk zevki bunların kulaga hos gelenlerini kullanmış, rastgele çeşnileri ekleyip hoş olmayan dizileri kullanmamıştır.
Durak (karar perdesi) Nedir
Makamın seyir ve çeşnisinin sona erdigi, noktalandıgı perdeye “karar perdesi” denir.
Makam bu perde üzerinde tam bir istirahat duygusu içinde sona ermektedir.
Makamlarda bir tane karar (durak) perdesi vardır .
Güçlü perdesi nedir?
Basit makamlarda bu makamların çatısını olusturan sekizli içinde dörtlü ve beşlinin veya beşli ile dörtlünün birleştigi perdeye “güçlü perdesi” denir.
Mürekkep makamlarda bazen duraktan itibaren üçüncü mertebeyi gösteren perde de güçlü olabilir, mesela saba makamındaki çargah perdesinde oldugu gibi (
Seyir sırasında ezgi cümlelerinin bir süre dinlendirildigi “melodik noktalı virgül” veya “soluk alma” perdelerinin genel adıdır.
Üç türlü olabilen makam seyirleri geregi, güçlüler de bu seyir tarzlarına paralel olarak “durak güçlüsü”, alt ve üst kalıbın (dörtlü veya beşli) “ek yeri güçlüsü” ve “tiz
durak güçlüşü” olmak üzere üç türlüdürler. Ayrıca seyir sırasındaki önemlerine (ezgi soluklandırma sürelerine) göre birinci derece güçlüsü, ikinci derece güçlüsü, üçüncü derece güçlüsü seklinde de belirtilirler.
Yeden perdesi nedir?
Dizinin “durak” veya “karar” perdesinin altındaki sese “yeden” denir. Yeden, durağa kuvvet kazandıran, pekistiren perdedir.
Tiz durak perdesi nedir?
Basit makamlarda çok açık ve kesin olarak belirlenen tiz durak perdesinin, mürekkep (birlesik) makamlarda aynı özelligi ve belirginligi göstermedigi, bu özellikten ayrıldıgı görülmektedir.
Tiz duraklar; karar perdeleri ve güçlü perdeleri kadar önemli sayılmasalar da yüklendikleri görevler itibarı ile makamın oluşmasında, seyir ve ahengin gelişmesinde rolleri önemlidir ve dikkate deger ölçüdedir.
Basit makamlarda tiz duraklar gayet açık olarak sekizlinin en tiz sesini teskil ederler
Genişlik Genişlemesi nedir?
Genişlik, dizinin (sıralı sekiz tane sesin) pesten ve tizden nağmeler alarak perdelerdeki kapsamını arttırmasıdır.
