Osmanlı Padişahları’nın sanatçıları ve ilim adamlarını desteklemesi, Osmanlı’da kültür ve sanat hayatını canlı tuttu. Osmanlı padişahları, şehzadeleri, sultanları ve diğer hanedan mensupları birçok sanat faaliyetini destekleyip, sanatkârları himaye ederek bu hususta adeta birbirleriye yarıştılar.
Osmanlı Hanedanı, diğer pek çok hanedanlardan farklı olarak tarih sahnesinde sanatkâr mizaçlı sultanlarıyla yer aldı. İyi bir eğitimden geçen Osmanlı şehzadeleri ve sultanları, daha ziyade müziğe ve şiire ilgi gösterdiler. Daha ilk öğrenimleri sırasında kuvvetli bir dil ve edebiyat eğitimi alan sultanlardan pek çoğu şiir yazdılar, bir kısmı da divan tertip edecek kadar şairlik vasıflarını ön plana çıkardılar.
Osmanlı Padişahları arasında ilk şiir yazan II. Murad’dı. Muradî mahlasını kullandı. Fatih Sultan Mehmed, Avnî mahlasını kullandı. Sultan II. Bayezid Han’da Adlî mahlasıyla ve Yavuz Sultan Selim Han Selimî mahlasını, Kanuni Sultan Süleyman Han’da Muhibbî, Meftunî, Acizî mahlaslarını kullandılar. Kanunî şiirlerinin toplamı 15.935 beyitti ve bu haliyle o, aynı zamanda divan edebiyatının en hacimli divanını kaleme alan şairdi. Sultan III. Ahmed Han, III. Selim Han’da şiir yazan padişahlar arasındaydı.
Sultan I. Ahmed Han şiirlerinde tasavvufî birikimi yoğun olarak görülen bir şair padişahtı. Şiirlerinde Bahtî mahlasını kullandı. I. Ahmed, bir kısmı bestelenerek tekkelerde okunan coşkulu şiirler yazdı.
Sultan III. Murad Han, Arapça ve Farsçayı çok iyi bildiği gibi İslâmî ilimlerin tamamına vakıf olup, “Muradî” mahlâsıyla şiirler yazdı.
Divanında yer alan şiirlerinden bir tanesinin açıklaması şu şekildedir: “Güzel huylu ol. Sen herkesin sözlerine kanma. Kalbini deniz gibi geniş tut. Makamına güvenme çünkü geçicidir. Ahiret hayatını iste. Dünya oturma yeri değildir. Sadece köhne, geçici bir konaktır. Bu dünyaya her kim geldi ise kendi yurduna göçtü. Maddî ve manevî ilimleri öğren. Sana büyük rütbe olarak bu yeter.”
Sultan III. Murad Han bir sabah namazını kaçırmış üzüntüsünden aşağıdaki ilâhîyi yazmış ve bestelemiştir…
Gerçek bir sanatçı olan Sultan III. Murad’ın bir bestesi ile bitirelim.
UYAN EY GÖZLERIM
Uyan ey gözlerim gafletten uyan!
Uyan uykusu çok gözlerim uyan
Azrail’in kastı canadır, inan.
Uyan ey gözlerim gafletten uyan!
Uyan uykusu çok gözlerim uyan
Seherde uyanırlar cümle kuşlar
Dill-u dillerince tesbihe başlar
Tevhid eyler dağlar taşlar ağaçlar
Uyan ey gözlerim gafletten uyan!
Uyan uykusu çok gözlerim uyan
Semâvâtın kapuların açarlar.
Mü’minlere rahmet suyun saçarlar…
Seherde kalkana hülle biçerler.
Uyan ey gözlerim gafletten uyan!
Uyan uykusu çok gözlerim uyan
Bu dünya fanidir sakın aldanma.
Mağrur olup tac-u tahta dayanma.
Yedi iklim benim deyu güvenme.
Uyan ey gözlerim gafletten uyan!
Uyan uykusu çok gözlerim uyan
Benim, Murad kulun, suçumu affet.
Suçum bağışlayub günahım ref’ et.
Rasûl’ün sancağı dibinde haşret.
Uyan ey gözlerim gafletten uyan!
Uyan uykusu çok gözlerim uyan..
