Osmanlı Zamanı Edebiyat ve Şiir Sanatı
Osmanlı İmparatorluğu’nun geniş bir coğrafya ve uzun bir tarihe ait çeşitli medeniyet tecrübeleri ile siyasal ve toplumsal değişimlerini İslam Medeniyeti içinde yoğurarak ortaya koyduğu ve amacı genellikle bedii zevk olan bir edebiyatı vardır. Osmanlı Dönemi Türk Edebiyatı’nın bir yüzü İslam dini ve şark kültürlerine, diğer yüzü eski Türk geleneği ve şiirine dayanmaktadır. Osmanlı edebiyata önem vermiş, edebiyatı çok iyi kullanmıştır. Çünkü edebiyat edeb demektir. Her edebiyatın olduğu gibi Osmanlı edebiyatında kendine özgü düşünce, zevk ve hayal dünyaları mevcuddur.
Geçen zaman ile paralel olarak değişime uğrayan hayat şartları, o çağın kendine has özelliklerini, zevklerini, sanat anlayışını, dilini, kültürünü, geleneğini kısmen ortadan kaldırmış; Tanzimat ile birlikte Osmanlı Edebiyatı ayrı bir dünyayla tanışıp yüzünü Batı’ya çevirmiştir. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e kadar gelen süreçte Osmanlı Edebiyatı’nın kimlik arayışları sürmüş ve Batı’nın her türlü edebi faaliyetleri taklid edilmeye başlanmıştır. Çeşitli çevrelerde ilgi gören Osmanlı Edebiyatı kültür ve eğitim farkının ortaya çıkardığı beş dal üzerinde incelenir. Bunlar:
Osmanlı Edebiyatı kültür ve eğitim dalları
-
Divan Edebiyatı
-
Aşık Edebiyatı
-
Anonim Halk Edebiyatı
-
Tekke Edebiyatı
-
Tanzimat Edebiyatı (Tanzimat Sonrası Osmanlı Edebiyatı)
Osmanlı Edebiyatı şiire önem veren bir edebiyattır.
Osmanlı Sultanları sözü kelam mertebesinde kullandığı ve kılıçtan önce sözle savaştıkları için sözü güzel söylemek ve doğru konuşmak Osmanlı kültüründe gelenektir. Osmanlı Sultanları sözlerin sultanını söylemişler ve yazmışlardır.
Osmanlı Devleti’nde devletin yazışma dili Osmanlı Türkçesi, din ve bilim dili Arapça, edebiyat dili ise Farça’dır. Osmanlı Sultanları’nın yirmiyedisi şairdir. Sözü en üst seviyede kullanıp, söylemişlerdir.
Bütün şehzadeler şekiz yaşından itibaren söz öğrenmiş, onbeşbin kelimeyle konuşmuşlardır.
Şiir Osmanlı’da en çok ilgi gören sanat dalı olmuştur. Padişah sarayının yanı sıra sancak beyleri, şehzade sarayları, devlet büyüklerinin konakları şiirin nadide örneklerinin verildiği, gelişme gösterdiği ve desteklendiği yerler olmuştur.
Hemen hemen bütün padişahlar şiir okuma meclisleri düzenlemiş, birçoğu divan teşkil edecek sayıda şiir yazmış, hatta padişah ve şehzadeler arasında Türkçe dışındaki dillerde şiir yazacak kadar derin bilgi, kültür ve birikime sahib olanlar yetişmiştir.
Osmanlı Sarayı’nın sanat, sanatçı ve ilim adamlarını desteklemesi kültür ve sanat hayatını canlı tutmuş; Osmanlı padişah, şehzade, sultan ve diğer hanedan mensubları birçok sanat faaliyetini himaye altına alma konusunda adeta birbirleriyle yarışmışlardır. Sultanlar devrin ünlü şairleriyle dostluklar kurmuş, şiir sohbetlerinde bulunmuş, hatta bu şairlerden etkilenerek bunu şiirlerine yansıtmışlardır.
Osmanlı’da Edebiyat ve Şiir Sanatı
Osmanlı hanedanları arasında şiir yazanlar şunlardır:
I. Mehmed, II. Murad, II. Mehmed, II. Bayezid, Şehzade Mustafa, Şehzade Mahmud, Şehzade Korkud, Şehzade Cem, I. Selim, I. Süleyman, Şehzade Mehmed, II. Selim, Şehzade Mustafa, Şehzade Cihangir, Şehzade Bayezid, III. Murad, Şehzade Orhan, III. Mehmed, Şehzade Mustafa, I. Ahmed, Şehzade Mehmed, II. Osman, IV. Murad, IV. Mehmed, II. Ahmed, II. Mustafa, III. Ahmed, I. Mahmud, III. Mustafa, III. Selim, II. Mahmud, Adile Sultan, Abdülaziz, II. Abdülhamid, V. Murad, V. Mehmed ve II.Abdülmecid’dir.
Hanedan mensubları şiir ve şiirle ilgili bilim dallarını (ilm-i aruz, tarz-ı şiir, belagat…) öğrenmiş ve yüksek bir kültür ile şairliğe yönelmişlerdir. Şiir alanında Enderun Mektebi’nin de verdiği eğitim dikkat çekici ve önemlidir. Bu mektebde okutulacak dersler arasında şiir önemli yer tutmuş, Sarayın içinde bulunan ve nadide eserlerden oluşan kütüphane de öğrencilerin çalışma alanlarında derinleşmesine imkan sağlanmıştır.
Osmanlı hanedan mensublarının şiire yönelişlerinde psikolojik unsurların etkisinden söz eden araştırmacılar da vardır. Bu durum oldukça geri planı oluşturmakla beraber hanedan mensublarının şair olmalarını değil şairlik karakterini etkilemiştir. Bütün yaşamı sıkıntı içinde geçen Cem Sultan ve Kanuni’nin oğlu Şehzade Bayezid’in “hasb-i hal” tarzı şiirleri bu duruma örnek gösterilebilir.
Bu şiirler şairlerin kişisel sıkıntılarını konu almaktadır. Özellikle Şehzade Bayezid, bütünüyle kendi macerasını nakletmiş; İran’a kaçışını ve orada çektiği sıkıntıları şiirine taşımıştır. Saltanatı elinde bulunduranlar ise daha farklı kişisel konuları ele almış; yaptıkları işleri şiirle dile getirmişlerdir.
Görülmektedir ki şiir diğer sanatlara nazaran Osmanlı İmparatorluğu’nda padişahlar ve şehzadelerin ruh hallerini yansıtan, içlerindeki duyguları, yaşadıklarını mısralarla dışa vurdukları bir sanat olması bakımından büyük önem taşımıştır.
Osmanlı şehzadelerinin beş-altı yaşlarından itibaren başlayan ve yaşamlarının sonuna kadar devam eden ciddi eğitim sürecinin şairlik kabiliyetlerinin gelişmesinde ve şair kişiliklerinin şekillenmesinde önemli rol oynadığı bir gerçektir. Padişahların yakın çevresinde bulunan şairlerden gelen tesirler bir başka etken olarak dikkati çekmektedir
