İslam ülkelerinde, genellikle İslam dini kurallarına uygun bilgilerin okutulduğu öğretim kurumuna medrese denirdi. “Ders verilen yer, öğretim ve öğrenim kurumu” anlamına gelen medrese, İslam dininin doğuşundan cami, mescit gibi ibadethanelerin belli bir düzene göre kurulmasından sonra ortaya çıktı.
Öğretim ve eğitim kurumları, İslam ülkelerinde İslam öncesi çağlarda da vardı, ancak bunların kuruluş, amaç ve öğrenim düzeni bakımından medreselerle bir benzerliği yoktur. Medreseler, bu eski kurumlardan ayrı bir amaç ve nitelik taşır. Gerek kuruluş, gerekse kurulduğu yer bakımından ayrı bir anlamı ve önemi vardır.
İlk medreseler camilere ve mescitlere bağlı, onların yanında ya da içinde öğretime ayrılmış özel yerlerdi. İslam dininin, özellikle Sünni inançlarının yayılmaya ve tutunmaya başladığı ilk dönemlerde Kuran ile ilgili öğretim, camilerde ya da mescitlerde yapılıyordu.
Zamanla, ibadethane dışında öğretim yapmak için ayrı binalar yapılmaya başlandı. Bazı İslam ülkelerinde Şii inançlarına dayanan bilgilerin öğretildiği ilköğrenim kurumlan vardı (darülilm).
Buna karşın Sünnilerin bağımsız öğretim kurumlan yoktu; Sünni bilginler ya evlerinde ya da cami, mescit gibi yerlerde ders verirlerdi. İşte bu çalışmalar ve din bilgilerinin öğretimi gerekliliği, zamanla medreselerin kurulmasına yol açtı.
Selçuklular ve Osmanlılar döneminde ülkenin hemen her yerinde medreseler yaptırıldı. Medreseler, bir avlunun çevresinde yapılan kubbeli odalardan ve dersliklerden oluşurdu. Öğrenciler medreselerde kalırdı. Medreseleri hükümdarlar, devlet adamları ve zenginler yaptırır, giderlerini karşılamak için de mülklerinin bir bölümünü vakıf olarak ayırırlardı. Medreseler, genellikle camilerin yanında kurulurdu.
Osmanlı medreseleri ilk olarak İznik, Bursa ve Edirne’de açıldı. Fatih Sultan Mehmed, İstanbul’da Fatih Camii’nin iki yanına medreseler yaptırdı.
Kanuni Sultan Süleyman da Süleymaniye Camii’nin çevresine medreseler kurdurdu. Fatih medreseleriyle Süleymaniye medreseleri o dönemin üniversiteleri sayılır. Fatih medreselerinde İslam bilimleri, Süleymaniye medreselerinde ise daha çok matematik, tıp ve doğa bilimleri okutulurdu.
Osmanlı Devleti’nin Devrinde Eğitim ve Medreseler ile ilgili Görseller-Resimler
