ILK OSMANLI SARAR HAREMINI KIM VE NE ZAMAN VE NASIL KURDU? GELIŞIMI
Fatih, İstanbul’u fethettikten sonra, bugün Beyazıt’ta üniversitenin bulunduğu yerde yaptırdığı Saray’ın içinde de yer alan: HAREM, 1478 senesinde Topkapı Sarayı’nın inşaatı tamamlandıktan sonra, o zamana kadar eski Sarayda kalan ailesinden az sayıda kadını buraya, “Haremi Duhteran” olarak isimlendirilen küçük bir mekâna taşır…
Topkapı Sarayı bünyesinde iki yüzyıla yakın bir zamanda, nitelikli bir mekân haline gelir ve 400 bölümünde 1000’den fazla kadını barındırır…
Haremdeki kadınlar arasında müziğe yetenekli olanlar mükemmel bir şekilde Türk Musıkîsi dersleri ile eğitilirlerdi…
Osmanlı Devleti’nin en gizemli ve tartışmalı kurumlarının başında “ Harem” in geldiği herkesce bilinmektedir.
HAREM Kelime- Sözcük Anlamı nedir?
Harem, İslâmî terminolojide mahremiyet, gizlilik, dokunulmazlık gibi anlamlar taşıyan bir kelimedir.
Harem’in devlet saraylarında yapılanmasının tarihi, neredeyse Asurlular dönemine kadar dayanır.
Ancak, Osmanlı’da nihai şeklini bulacak olan harem, İslâmî anlamda Emevî ve Abbasîler dönemimde kurumsal hale gelmiş, Karahanlılar’dan Selçuklular’a kadar ki dönemlerde gelişmiştir.
Osmanlı İmparatorluğu’nda önce Bursa’daki mütevazı Sarayda küçük bir bölüm olarak yer aldıktan sonra, Edirne’de “ Haremi Hümâyûn “ ismini alır.
Burada, başta Padişah’ın annesi, kız kardeşleri, eşleri ve câriyelerinin yaşadığı, devlet yönetim mekânından müstakil bir özel mülkiyet alanı olarak kurulmuşsa da, zaman içerisinde giderek aynen Enderûn gibi bir eğitim kurumuna dönüşmüştür.
Fatih, İstanbul’u fethettikten sonra, bugün Beyazıt’ta üniversitenin bulunduğu yerde yaptırdığı Saray’ın içinde de yer alan harem, 1478 senesinde Topkapı Sarayı’nın inşaatı tamamlandıktan sonra, o zamana kadar eski Sarayda kalan ailesinden az sayıda kadını burada “Haremi Duhteran” olarak isimlendirilen küçük bir mekâna taşır.
Fatih’ten sonra 3. Murad dönemine kadar bu şekilde varlık gösteren Harem, ancak Sultan 3. Murad’ın annesi Nurbânu Hatun’un girişimiyle genişler.
Topkapı Sarayı bünyesinde iki yüzyıla yakın bir zamanda, nitelikli bir mekân haline gelir ve 400 bölümünde 1000’den fazla kadını barındırır. Harem Topkapı Sarayı’nda, iki ana mekândan ibarettir.
- Harem Birinci bölüm, bazı erkek görevliler ve şehzadelere ders veren hocaların da serbestçe girip çıktıkları bir mahaldi
- Harem İkinci bölüm ise, haremin kendi ismi ile bağlantılı, yani sadece kadınların girip çıkabildiği, tam anlamı ile erkeklere yasak bir mekândır.
Bir anlamda Padişah’ın özel hayat alanıdır. Osmanlı Harem’inde en yüksek makam “ Valide Sultanlık” tır.
Oranın yönetiminde tek söz sahibi isim, dönemin Padişahının annesidir. Emrinde büyük bir cariye (hizmetçi) kadrosu vardır. Haremin günlük işlerinin idaresini de Validesultan’ın direktifleri çerçevesinde “ Hazinedâr Kalfa “ yönetirdi.
Harem’in protokolunda Validesultan’dan sonra “ Baş Kadın Efendi “ gelirdi. Baş Kadın efendi ise Padişah’ın birinci hanımıdır. 16 y.y. dan sonra bunlar, Hasekî Sultan olarak adlandırılmışlardır.
Harem konusu gündeme geldiğinde, burası hakkında yeterli bilgi birikimine sahip olmayan kişiler, özellikle Osmanlı kadınının, toplum tarafından dışlandığı önyargısından hareketle, aklına ne kadar olumsuz niteleme gelirse fütursuzca ifadeden çekinmemektedir.
Hatta öyle ki, bu durum Osmanlı Sarayı’nı konu alan yerli ve yabancı ressamların tablolarında somut bir şekilde hayata geçirilmiş ve bir anlamda yarı belgesel bir gerçek gibi sunulmaya başlanmıştır.
Oysa ciddi araştırma sonuçları, kadının saraydaki statüsünün, günümüzde topluma ifade ve resmedildiği konumdan oldukça farklı bir durum gösterdiğini ortaya çıkarmaktadır.
Harem’deki kadınlara, başta davranış olmak üzere , dikiş nakış ev ve el işleri gibi bir çok konuda ciddî bir eğitim verilirdi. Bunun ötesinde içlerinde müziğe yetenekli olanlar ise , mükemmel bir şekilde Türk Musıkîsi dersleri ile eğitilirlerdi.
Bu gün elimizde Harem’deki hayatın nasıl olduğunun tarihi gerçekler içinde resmedildiği bir minyatür koleksiyonu mevcuttur. Bu koleksiyon, haremdeki sosyal hayat hakkında önemli bilgiler vermektedir.
Anılan minyatürlerin önemli bir bölümü ise, Harem kadınlarının musıkî meşklerine dair ayrıntılı fotograflar vermektedir.
Daha 15. y.y. da, Fatih Sultan Mehmed döneminde çizilen minyatürlerde Harem’deki meşkler, bu meşklerde kullanılan enstümanlar, hatta kadın ve erkeklerin aynı ortamda birlikte meşk ettiklerine şahid oluyoruz.
