Sultan Mahmud’un Son Günleri ve Mevlevîhâneye Vedâsı
Sultan II. Mahmud, Galata, Yenikapı ve eski Dolmabahçe Sarayı’na bitişik olan ve sonra yerinde Çırağan Sarayı yapılan Beşiktaş Mevlevîhânelerine devam ederdi. Yenikapı’da mukabelede bulunduğu bir gün, İsmail Dede’ye “Ferâh-feza’yı ne derece sevdiğimi bilirsin, bu makamdam da bir ayin-i şerif bestelersen çok memnun olurum” der. Dede, Padişah’ın arzusunu yerine getirir. Ferâh-feza, Dede’nin yedinci ve sonuncu ayini oluyor. Bu sırada Sultan Mahmud’un gittikçe ağırlaşan verem hastalığı açığa çıkmıştı. Bu hastalık halinden dolayı, mukabelelerini hep Yenikapı’da icra eden Dede’nin yedinci ayini olan “Ferâh-feza”yı Beşiktaş Mevlevîhânesinde okuması için İrâde-i Seniyye çıktı.
Beşiktaş Mevlevîhânesi Saray’a bitişik olduğu için ve Sultan Mahmud’un yorulmaması için böyle bir seçim yapılmıştı. Yenikapı Mevlevîhânesine bağlı olan Hamamîzade’nin pek bu durumdan memnun kalmadığı ifade edilmektedir. Hatta, diğer ayinlerinin pirinin ilham eseri, bunun Padişah irâdesi eseri olduğunu söylemiştir. İsmail Dede’nin kendisine o derece itibar eden hükümdarına haksız davrandığı görülmektedir. Ferâh-feza Ayin tasavvuf duygularını terennüm ettiği ve bir dahinin eseri bulunduğu için fevkalâde değerlidir.
Ferâh-feza’nın ilk takdirkârı şüphesiz II. Mahmud olmuştur.1 1255/3 Nisan 1839’da Beşiktaş Mevlevîhânesinde büyük bir kalabalık toplanmıştı. Çünkü mukabeleye Sultan Mahmud da katılacaktı. Herkes merakla Padişah’ı bekliyordu. Ancak çok rahatsız olan Sultan Mahmud, Mabeyn Başkâtibi’nin emriyle dergâha bir Hünkâr Yaverini gönderdi. Yaver Beşiktaş Şeyhi Mehmed Kadri Dede’ye: “İnhiraf-ı mizac-ı Hümâyunları münasebetiyle Zat-ı Şahâne’nin mukabelede bulunacakları şüphelidir. Ma’a-haza Ferâh-feza Ayini’nin bu gün herhalde okunması muktezay-ı İrâde-i Seniyyeden bulunmaktadır” diyerek Padişah’ın emrini tebliğ etti.
Herkese büyük teessür çöktü. Şeyhin emriyle mukabele başladı. Na’t-han İtri’nin Rast Na’t’ına başlamıştı ki, Sultan Mahmud dergâhtan içeri girdi. Hünkâr Mahfilindeki sedire oturdu. Herkes bu durumdan dolayı pek sevindi. Mukabele büyük şevkle icra edildi. Padişah’ın çehresi her nağmede biraz daha yumuşadı. Ayin bitti. Sultan Mahmud İsmail Dede’yi mahfiline çağırarak şöyle dedi: “Dedem, çok rahatsızdım, gelemeyecektim. Gelmekle çok isabet etmişim. Ferâh-feza Ayini bana iksir-i hayat gibi tesir etti. Hamd olsun adeta iyileştim.”2 Bu durumdan da anlaşıldığı kadarıyla, II. Mahmud sadece siyasî maksatlarla değil mânevî bir bağla da Mevlevîliğe bağlıdır.
Zira hastalığının kendisini ölüme yaklaştırdığı bir zamanda, devlet menfaatı için de olsa Padişahın bu ziyaretten siyasî bir çıkar düşünmesi düşünülemez. İsmail Dede’nin, III.Selim’in emriyle Saray’a çağrılıp, o sırada on dört yaşındaki Sultan Mahmud ile tanışması üzerinden takriben kırk yıl geçmişti. Dede, Padişah’ın ağırlaşan hastalığından müteessir oldu. O gün aldığı atiyye gerçekten şahane idi. Şimdiye kadar verdiği en ağır kesesini ihsan eden Padişah, adeta büyük dahi ile maddî bakımdan da hesaplaşmak istedi.
Nitekim dergâhta bulunan bütün Mevlevîlere, şeyhinden en kıdemsiz dervişine kadar, en büyük ihsanlarını dağıttı. Bu da Sultan Mahmud’un muhibbi bulunduğu Mevlevî tarîkatına vedaı idi. Ayin gününden iki ay, yirmi sekiz gün sonra Sultan Mahmud vefat etti.
Bu suretle İsmail Dede’nin, kendisini konağından ve Yenikapı dergâhından alıkoyarak Saray’da çok kalmaya zorlandığı için açık açık şikâyet ettiği Hükümdar böylece tarih sahnesinden çekildi
