TANZiMAT’IN GERÇEK BANİSİ II. MAHMUD
Düzenleme, dizme, sıralama, ıslah etme m malanna gelen “Tanzim’ kelimesinin çoğulu olan “tanzimat” tabiriyle Osmanlı Devleti ‘nde modernleşme döneminin başlangıcı ifade edilmiştir. Çoğu zaman “Tanzimfit-ı Hayriyye” şeklinde kullanılan bu tabir, 1839’da Sultan Abdülmecid ‘in saltanat döneminin başlannda il§n edilen GülMne Hatt-ı Hum§yunu ile ortaya çıkmamıştır. Nitekim daha 1831’de yayımlanmaya başlanan Takvfm-i Vekay i’ de bu tabirin değişik fonnüller altında sık sık kullanıldığı örülmektedir.
1833 yılı başında sadrazamlığa getirilen Mehmed Emin Rauf Paşa’ya gönderdiği bir hatt-ı humayunda Sultan Mahmud’un: “Din ve Devlet-i Aliyye’nin saadet-i bal ve ikbali için, ihyasına muvaffak olduğum Tanzimat-ı askeriyye-i berriyye ve bahriyeye müteallik hidemat-ı hasene ve tertibat-ı müstahsene …” ifadesi bunun tipik ömeğidir.
Hatta daha sonralan Takvfm-i Vekayi’de: “Bazı Asar-ı Hayriyye” başlığı altında, yapılan yeniliklerin, çalışmalann ve müesseselerin tamtilması amacıyla özel bir sütun bile açılmış olması dikkati çekmektedir.
II. Mahmud ‘un saltanatımn son iki yılında çıkan Takvfm-i Vekayi nüshalan ise Tanzimat-ı Hayriyye’nin Gülhane Hatt-ı Humayunu ile ortaya çıkan yapısını iyice belirlemektedir. Hatta denilebilir ki, Rus savaşı ve kendisini yatağa düşüren hastalığı mani olmasaydı veya biraz daha yaşasaydı bu hatt-ı humayunu II.Mahmud ilan edecekti.
Nitekim ölümünden kısa süre önce “umar-ı hayriyye” diye nitelendiği nüfus ve emlak sayımı için çıkarılan iradede de: “der-dest-i tasavvur ve tasmim olan Tanzimat-ı Hayriyye’nin bi-inayeti”llahi te’ala kuvveden fiile ihracı”ifadesi kullanmıştır.
Sultan Mahmud hakkında, “müceddid-i kavanin-i mülk ve millet ve müebbid-i hilafet-i seniyye ve müceddid-i Devlet-i Aliyye-i Muhammediyye” denilirken, yüzyıllardır kullamlan “Devlet-i ebed-
. müddet” ifadesinin artık değişikliğe uğradığı da müşahade edilmektedir.
HuHlsa, “Tanzimat” fikir ve kavramı 1839’da Sultan Abdülmecid tarafından ilan edilen Gülhane Hatt-ı Humayunu ‘ndan çok önce Sultan Mahmud ‘un kafasında şekillenmiştir
