Hacı Bektaş-ı Veli Kimdir ve Bektaşilik nedir?
Hacı Bektaş Veli, 13’cü. Yüzyıl’da yaşamış bir mutasavvıf ve düşünürdür… O, Anadolu’yu Türkleştiren Türkmen gücünün hayatına şekil veren bir halk lideridir. Hacı Bektaş Veli’ye bağlı Türkmenler’e, Bektaşi denilmiştir. Bugün Hacı Bektaş Veli, Anadolu gibi Bulgaristan, Yunanistan, Makedonya, Bosna, Arnavutluk, Macaristan, Romanya gibi ülkelerde bile Türkler arasında bilinen, saygıyla anılan bir önderdir.
16 cı. yüzyıl’a ilişkin Osmanlı belgelerini incelediğimizde kırsal kesimdeki nüfusun çoğunluğunun Alevi-Bektaşi nitelikli olduğu ortaya çıkıyor. Hacı Bektaş Veli, genelde kırsal kesime hitap eden bir düşünür yada önder olarak sivrildi. Zamanla onun düşüncesi kentlere de girdi. Kentlerde Bektaşilik adı altında şekillenen bu düşünce, esnaf arasında oldukça yayıldı.
Öte yandan, Osmanlı Devleti’nin kuruluşunda da Hacı Bektaş Veli’nin düşünceleri etkili oldu. Osmanlı Devleti, Türkmen göçebelerine dayanan bir özellik taşıyordu. Bu beyliğin kurucusu Osman Bey, eşitlikçi bir dünya görüşünü temsil ediyordu.
Osmanlı Devleti Balkanlar’a geçince Bektaşi düşüncesinin eşitlikçi, insancıl özünden de yararlandı. Bugün bile Balkan ülkelerindeki Bektaşi dergahlarına Hıristiyan halkın saygı duyması, işte bu düşünce genişliğinden kaynaklanmaktadır.
Hacı Bektaş Veli’nin mekanı ve makamı olarak bilinen Hacıbektaş İlçesi, bugün Nevşehir’e bağlı bulunuyor. Kırşehir ile Nevşehir arasındaki bu ilçe, ünlü Kapadokya havzasında yer alır. Bölge, Orta Anadolu’nun ilginç alanlarından birisidir. Buralar Roma ve Bizans uygarlığının çok kuvvetli eserlerini de barındırmaktadır. Ünlü peribacalarının, kaya kiliselerinin, yeraltı şehirlerinin bulunduğu bir bölgede yer alır Hacıbektaş.
Hacı Bektaş Veli Karacahöyük’te hayata gözlerini yummuş ve burada toprağa verilmiştir. Onun mezarı çevresinde derhal bir türbe oluşturulmuş ve burası kısa sürede dergaha çevrilerek halk üniversitesi haline getirilerek merkez nokta yapılmıştır. Karacahöyük’te, Hacı Bektaş Veli’nin makamına onun soyundan gelen ve Çelebiler denilen çocukları oturmuşlardır. Karacahöyük adı, daha sonra Hacı Bektaş Veli’ye saygı ile Hacıbektaş’a çevrilmiştir. Bugün Hacıbektaş İlçesi, Nevşehir’e bağlıdır ve turizmin hızla geliştiği noktalardan birisidir.
Yeniçerilerin Piri
Osmanlı Devleti, devşirme denilen Hıristiyan çocuklarından oluşturduğu orduyu Hacı Bektaş Veli’nin düşüncelerinden yararlanarak eğitti ve şekillendirdi. Yeniçeri Ordusu denilen bu ordunun başında bulunan ağa da Bektaşi idi. Bu ordu, 1826 yılına kadar Osmanlı Devleti’nin birinci gücü olmuştur.
Yeniçeri ordusu, törenlerde gülbank çeker (dua okur) ve bu gülbankta da Hacı Bektaş Veli’nin adı anılırdı. Duanın sonu şöyleydi: Pirimiz hünkarımız Hacı Bektaş-ı Veli’nin demine devranına hu diyelim hu..!
Kısacası, Hacı Bektaş Veli sadece bir düşünür ve din adamı değil, devlete şekil veren siyasal bir kimlik olarak da son derece önemlidir.Yaşamı hakkında açık bilgiler yoktur… anca buna karşı Hacı Bektaş Veli etkileri ve yaptıklarından dolayı tarihi ve ebedi eserlere konu olmuştur
Hacı Bektaş Veli, 13 cü. Yüzyıl’da yaşamıştır. Bu tarih, eski bir Vilayetname’ye eklenen notta 1209-1271 olarak saptanmıştır. Bu tarihlerin doğruluğunu şu kanıtlar onaylar.Hacı Bektaş Veli, 1273 tarihinde öldüğü kesin olan Mevlana Celalettin-i Rumi ile çağdaştır. Bu çağdaşlığı, Mevlevi kaynakları ortaya koymaktadır.
Bu iki ulu kişinin arasında güçlü bir bağlantı olduğunu, tarih göstermektedir.Hacı Bektaş Veli, 1263-1264 tarihlerinde Anadolu’dan Kırım’a geçen Alevi Türkmenler’in başında bulunan Sarı Saltuk’un da mürşididir (Öğretmenidir). Hacı Bektaş’ın, 1282’den sonra ölen Saru Saltuk’dan daha büyük veya onunla yaşdaş olması normal sayılmalıdır.
Hacı Bektaş; Taptuk Emre’nin; Taptuk Emre de Yunus Emre’nin mürşididir. Bugün, Yunus Emre’nin 1320 civarında Hakka yürüdüğünü (öldüğünü) biliyoruz. Yunus Emre’nin manevi gıdasını veren de Hacı Bektaş’tır. Öyleyse, Büyük Pir’in, Yunus Emre’den önce Hakka yürüdüğünü söylemek yanlış olmaz.
Vilayetname’de, Hacı Bektaş’a karşı çıkan ve onun duvarı yürüttüğünü görünce teslim olan Seyyit Mahmud-ı Hayrani de 1267-1268 tarihlerinde ölmüştür. Cacaoğlu Nureddin de yine bu yüzyılda yaşamış olup Hacı Bektaş Veli’nin manevi büyüklüğünü anlatan Vilayetnamede adı geçen önemli kişilerden birisidir.
1275 ile 1343 yılları arasında yaşayan Ebülfarac Vasıti’nin Tiryakül Muhabbin adlı eserinde de adı geçen Hacı Bektaş’ın, 1343’ten önce ölmüş ve oldukça şöhret kazanmış olduğu anlaşılıyor.
En önemli kanıtlardan birisi de Kırşehir’de bir Mevlevi tekkesi kurmuş olan Şeyh Süleyman bin Hüseyin’in vakfiyyesinde geçen ‘fi nahiyetil-Hacı Bektaş kuddise sırruhu…’ ibaresidir. 1297 tarihli bu ibareden, Hacı Bektaş’ın bu tarihte artık ölmüş olduğu anlaşılmaktadır. Kuddıse sırruhu ibaresinin, o tarihlerde sağ insanlar için de kullanıldığı görüşü, belli bir kanıta dayanmamaktadır… (Bu bilgi için kaynak: John Kingsley Birge, Bektaşilik Tarihi, s. 45. Birge’nin naklettiği bir başka bilgi de 1295 tarihli bir vakfiyede yer alıyor. Orada da Hacı Bektaş Veli’den merhum diye söz edilmektedir.).
Karacahöyük’e yerleşmesi
Gerek Aşıkpaşazade’nin tarihinde, gerekse 14 ci. Yüzyılın ortalarında yazılan ‘Menakıbül Kudsiyye’de; Hacı Bektaş’ın Baba İlyas-ı Horasani’nin yolunda, onun ardası olduğu vurgulanır. 1240 yılında öldürülen Baba İlyas’ın ardası olacak birisinin o dönemlerde 25-30 yaşlarında olması gerekir.
Hacı Bektaş Veli hakkında, onun yaşadığı dönemi çok iyi bilen Elvan Çelebi tarafından yazılmış bulunan Menakıbül Kudsiye’de geçen beyitlerden anlaşılıyor ki Hacı Bektaş Veli ve yanındaki yoldaşları 1240 yılında çıkan Baba İlyas isyanına katılmamışlardır.
Bu kayıtlardan şunu da anlıyoruz ki Osmanlı Devleti’ni kuran Osman Gazi’nin kayınpederi Şeyh Edebali de Baba İlyas’ın öğrencilerindendir ve Hacı Bektaş Veli ile akran bilgelerden birisidir. Bu bilgiler gösteriyor ki Hacı Bektaş veli isyan edenlere katılmamıştır. Fakat o, isyana katılmış güçlerden bir bölümünü alıp devletin ulaşıp katledemeyeceği bir noktaya taşımış ve oraya yerleştirmiştir. İşte o nokta da Karacahöyük olmuştur.
Hacı Bektaş Veli’nin anlayışı :
Türk kültür, edebiyat ve sosyal hayatında alevi – bektaşi düşüncesinin önemli bir yeri vardır… bu anlayış Türk inanç, adet, gelenek ve göreneklerini öğretilerinin içine almış, zaman içinde yayılarak kitleleri etkilemiş, mensupları sosyal bir grup meydana getirmiş, sonuçta kendine özgü bir hayat tarzı, bir felsefe oluşturmuştur… alevilik-bektaşilik anlayışı zengin bir kültür yumağıdır… bu kültür birikimi içinde sosyolojiden felsefeye, edebiyattan folklora kadar birçok bilim için materyaller bulunmaktadır… Hacı Bektaş-ı Veli, Türk sufiliğinin en önemli kişilerinden biridir. 11ci. yüzyılda Ahmet Yesevî’nin öğretileri ile başlayarak gelişen ve anadolu’ya taşınan tasavvufi düşünce Hacı Bektaş-ı Velî ile belirli bir temele oturtulmuş, yüzyıllarca Türk sosyal hayatının içinde varlığını korumuştur.
Alevilik -bektaşilik
Türk milleti yapısında bulunan yiğitlik-alplik gereği hz. Ali’ye karşı farklı bir sevgi beslemiştir… Türk toplulukları arasında hz. Ali’nin kahramanlıkları destanlaştırılarak anlatılmış, bu sevgiden edebi türler oluşmuş ve bu muhabbet nesillerden nesillere aktarılagelmiştir. kur’an’da peygamberin ehl-i beytine karşı sevgi istemesinin emredilişi buna karşılık hz. Muhammed’in “nimetleriyle sizi beslediği için Allah’ı sevin, beni de Allah sevgisi için sevin, Ehl-i beytimi de benim sevgim için sevin.” şeklindeki hadisiyle başta hz. Ali olmak üzere Ehl-i beyte karşı duyulan sevgi kutsallık kazanmıştır.
öğretilerini bu sevgiye dayandıran alevilik -bektaşilik anlayışının piri Hacı Bektaş-ı Veli, anadolu’da birtakım sosyal ve siyasi karışıklıkların hüküm sürdüğü bir dönemde ortaya çıkarak halkın dini duygu ve heyecanına hitap ederek söz ve nasihatlarıyla ümit ve hoşgörüyü merkeze almış, kitlelerin gönüllerinde yer edinmiştir. bektaşi hoşgörüsü yalnız kendi din ve tarikat mensuplarıyla sınırlı değildir… başka dinden kişilere de aynı hoşgörüyle bakılmıştır. Hacı Bektaş Veli, yörede bulunan hıristiyanlarla da güzel bir diyalog kurarak onların gönüllerine girmesini bilmiştir. hıristiyanlar ona büyük bir saygı duymuşlardır.Hacı Bektaş Velinin su sozu oldukca meshurdur, “hararet sacda değil nardadır. keramet tacda değil baştadır… her ne ararsan kendinde ara, kudüs’te, mekke’de, hac’da değil…her yılın 15-18 ağustos tarihlerinde Nevşehir’in Hacı Bektaş ilçesinde Hacı Bektaş-ı Veli şenlikleri kutlanır.
